Recenzje w postępowaniach awansowych to jeden z najważniejszych elementów wpływających na nadanie lub odmowę nadania stopnia lub tytułu naukowego. Dlatego osoby ubiegającej się o awans naukowy oczekują na recenzje bardzo często w dużym napięciu emocjonalnym.
Na gruncie prawa nie określono, w którym momencie postępowania awansowego, recenzje powinny być dostępne dla doktorantów, habilitantów i osób ubiegających się o tytuł profesora. Natomiast z informacji od osób ubiegających się o awans naukowy wynika, że wysłanie recenzji do osoby zainteresowanej zależy od „zwyczaju” panującego na danym wydziale. Zatem recenzję można otrzymać w trzech różnych momentach postępowania:
- po wpłynięciu każdej z recenzji na wydział lub do instytutu, niezależnie od pozostałych recenzji,
- po wpłynięciu na wydział lub do instytutu wszystkich recenzji w postępowaniu awansowym,
- po zakończeniu postępowania awansowego i wydaniu uchwały o nadaniu lub odmowie nadania stopnia lub tytułu.
Ponieważ w Ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz w Ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nie określono, w którym momencie postępowania recenzje powinny być udostępnione osobie zainteresowanej. W zakresie nieuregulowanym w Ustawach stosuje się zgodnie z art. 29 ust.1 Ustawy o stopniach i tytule oraz art. 187.3 i art. 228.9 Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.
Dlatego w kwestii udostępnienia recenzji należy stosować art. 73 § 1 Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, w którym można przeczytać, że „strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania”.
Natomiast art. 74 § 2. ww. Ustawy wskazuje, że odmowa umożliwienia stronie przeglądania akt sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii i odpisów, uwierzytelnienia takich kopii i odpisów lub wydania uwierzytelnionych odpisów następuje w drodze postanowienia, na które służy zażalenie.
Z przytoczonych przepisów wynika, że w przypadku złożenia przez osobę ubiegającą się o awans naukowy prośby o wgląd do akt (w tym przypadku do recenzji), organ powinien zastosować się do przepisów i udostępnić akta lub wydać postanowienie o odmowie ich udostępnienia.
Takie stanowisko przyjmuje również Centralna Komisja (obecnie zadania Centralnej Komisji zostały przejęte przez Radę Doskonałości Naukowej), która w komunikacie z 13.08.2019 Komunikat w sprawie procedowania postępowań o nadanie stopnia doktora, doktora habilitowanego oraz tytułu profesora wskazuje, że: „osoba ubiegająca się o awans naukowy, jako strona postępowania, ma prawo do wglądu w dokumenty w sprawie na każdym jego etapie, na zasadach określonych w art. 73 Kpa. Odmowa wglądu w akta sprawy winna nastąpić w drodze postanowienia jednostki organizacyjnej przeprowadzającej postępowanie, wydanego w formie uchwały[1]”.
Warto w tym miejscu przywołać również artykuł A. Tajdusia, przewodniczącego Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów w latach 2013-2026, w którym autor stwierdza, że „obecnie kandydat ma wgląd do dokumentacji na każdym etapie postępowania habilitacyjnego, ma też prawo do wycofania wniosku w trakcie jego trwania[2]”.
Kolejnym dokumentem opisującym kwestie procesu recenzowania, będącym zbiorem zasad, który jednak nie ma wykładni prawnej, jest publikacja Dobre praktyki w procedurach recenzyjnych w nauce[3], opracowana przez Zespół do Spraw Etyki w Nauce. Można w nim przeczytać, że „procedura recenzyjna powinna przebiegać z zachowaniem zasad poufności, zwłaszcza na etapie gromadzenia recenzji, jednak we właściwym momencie recenzje powinny stać się jawne dla wszystkich członków gremium przeprowadzającego procedurę, a w niektórych przypadkach – zwłaszcza doktoratów i habilitacji – również jawne publicznie”. Ponadto dokumencie można przeczytać, że „wymagane jest zachowanie pewnej poufności przebiegu procesu recenzyjnego do czasu zgromadzenia przez kompetentne osoby lub organ wszystkich wymaganych recenzji. W tym okresie treść i konkluzje recenzji powinny w zasadzie pozostawać niejawne dla wszystkich osób postronnych. Ewentualne prawo do informacji osób postronnych, a szczególnie osób bezpośrednio zainteresowanych, na przykład autorów recenzowanej pracy, projektu albo wniosku, powinno być z góry rozstrzygnięte przez regulamin pracy podmiotu przeprowadzającego procedurę lub inne rozporządzenie regulujące bieg jego prac”.
W tym przytoczonym krótkim fragmencie występują dwie bardzo ważne kwestie:
- recenzje są niejawne dla osób postronnych,
- jednostki powinny udostępnić osobom recenzowanym regulamin prac podmiotu.
Osoba postronna to zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego osoba „nienależąca do danego grona i niezaangażowana w jego sprawy; też: niebiorąca w czymś bezpośrednio udziału”[4]. Natomiast osoba ubiegająca się o awans naukowy jest zgodnie z art. 28 kpa stroną, zatem powinna mieć możliwość zapoznania się z recenzjami. Natomiast jednostka przeprowadzająca postępowanie awansowe powinna opracować regulamin prac podmiotu, uwzględniając kwestię udostępniania recenzji.
Niezwykle istotny dla jawności i transparentnego załatwienia sprawy w postępowaniu awansowym jest art. 9 kpa, zakładający że: „organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek”.
Należy zwrócić uwagę, że jedynie przed posiedzeniem komisji habilitacyjnej lub w trakcie posiedzenia komisji habilitacyjnej, habilitant ma prawo zgłoszenia swoich uwag do nieprawidłowości w recenzjach. Jest to jedyny i kluczowy moment w postępowaniu awansowym. Na późniejszych etapach habilitant nie ma możliwości powrotu do polemiki z recenzentami. W pierwszym etapie postępowania, które toczy się przed Radą jednostki naukowej, organ powinien zebrać cały materiał dowodowy i podjąć merytoryczną jego ocenę. Od wyczerpującego zebrania materiałów i ustalenia rzeczywistego stanu rzeczy zależna jest obiektywna ocena zarówno przez komisję habilitacyjną, jak i radę wydziału.
Takie stanowisko wyrażone jest w orzecznictwie sądowym (wyrok I OSK 2222/16 z dnia 13 lipca 2016 r.), w którym przeczytać można, że: „Habilitant może bowiem prowadzić polemikę z oceną jego dorobku naukowego wyrażoną w recenzjach sporządzonych przez powołanych do tego recenzentów tylko w toku postępowania przed organem pierwszej instancji oraz w odwołaniu od decyzji odmawiającej nadania stopnia naukowego”.
Prawo do obrony jest również konstytucyjnym prawem obywateli wynikającym z art. 42 Konstytucji Rzeczypospolitej.
Obecnie wprowadzona Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym nie przyniosła regulacji w tym zakresie. Wprawdzie zgodnie z art. 221.9. Komisja habilitacyjna może przeprowadzić kolokwium habilitacyjne w zakresie osiągnięć naukowych albo artystycznych osoby ubiegającej się o stopień doktora habilitowanego. Kolokwium przeprowadza się w przypadku osiągnięć w zakresie nauk humanistycznych, społecznych i teologicznych, jednak w żadnym miejscu Ustawy nie jest określony zakres kolokwium. Wynika z tego, że w kolokwium habilitacyjne będzie polegało na „odpytywaniu”, niekoniecznie z zakresu zainteresowań naukowych kandydata, a nie na udzieleniu merytorycznych odpowiedzi na krytyczne uwagi zawarte w recenzjach. Tym bardziej, że przy dwóch negatywnych recenzjach, uchwała komisji habilitacyjnej, nie może być pozytywna. Zatem dwie negatywne recenzje, przy braku możliwości polemiki z recenzentami, którzy wydali negatywne recenzje w dalszym ciągu wydaje się być sprzeczna z zasadami wolności i prawa do obrony.
Dlatego walcząc z „prawem zwyczajowym” na uczelniach należy wprowadzać obowiązujące przepisy prawa, które stanowią, że osoba ubiegająca się o awans naukowy jest stroną i przysługuje jej prawo wglądu w akta sprawy na każdym etapie postępowania awansowego, a habilitant ma prawo do dyskusji z recenzentami.
[1] https://www.ck.gov.pl/news/id/35.html
[2]http://pau.krakow.pl/Debaty_PAU/T_III/Debaty_PAU_III_Tajdus.pdf?fbclid=IwAR2oPKqQ7sci1o0jTIMytO6YUs8VMJywY0HtQ-7VKkQ3O6tIWqCk_yrJ5yA
[3] https://sciencewatch.pl/phocadownload/dokumenty/dobre%20praktyki.pdf
[4] https://sjp.pwn.pl/sjp/postronny;2505936.html
Joanna Gruba
