Raport w sprawie molestowania seksualnego na uczelniach

Wprowadzenie
„Raport w sprawie molestowania seksualnego na uczelniach” przedstawia wyniki badania ankietowego wśród pracowników na uczelniach. Zjawisko to jest w środowisku akademickim problemem, który wciąż zbyt często pozostaje niedostatecznie nagłośniony i nierozwiązany. Chociaż wiele uczelni wprowadza procedury[1] mające na celu zapobieganie takim incydentom, rzeczywistość pokazuje, że molestowanie seksualne nadal dotyka znaczącą liczbę pracowników i doktorantów. Uzyskane wyniki dostarczają informacji na temat doświadczeń związanych z molestowaniem seksualnym członków społeczności akademickiej.

Czym jest molestowanie seksualne?

Molestowanie seksualne to każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności drugiej osoby poprzez stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery. Molestowanie obejmuje różne formy przekraczania granic, np. nieakceptowany dotyk, zbyt bliskie podchodzenie, obmacywanie, komentarze odnoszące się do wyglądu, budowy ciała kobiet lub mężczyzn, nieprzyzwoite dowcipy o podtekście seksualnym czy pokazywanie lub umieszczanie na widoku zdjęć przedstawiających kobiety, lub mężczyzn jako obiekty seksualne.

Molestowanie seksualne jest jedną z form dyskryminacji do których zaliczmy: molestowanie i molestowanie seksualne[2].

Molestowanie jest węższym pojęciem od pojęcia przemocy seksualnej, do której zaliczamy każdy akt seksualny lub próbę uzyskania aktu seksualnego, niechciane komentarze lub zaczepki o charakterze seksualnym, dokonywane przez dowolną osobę, niezależnie od relacji między sprawcą a ofiarą, w dowolnym otoczeniu, w tym między innymi w domu i pracy. Przemoc seksualna to przemoc związana z przekroczeniem granic w sferze seksualnej[3]. Przemoc seksualna obejmuje różnorodne formy, takie jak gwałt, molestowanie seksualne, wykorzystywanie seksualne dzieci, zmuszanie do prostytucji oraz handel ludźmi w celach seksualnych. Przemoc seksualna może przybierać zarówno formy fizyczne, jak i werbalne, a jej celem jest często poniżenie ofiary oraz odebranie jej godności[4].

Charakterystyczne dla przemocy seksualnej jest naruszenie wolności, godności i integralności osoby, której dotyczy. Przemoc seksualna może być stosowana zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Może ona przybierać formę zastraszania, groźby, szantażu, czy manipulacji, mających na celu zmuszenie ofiary do niechcianych działań seksualnych. Ważne jest podkreślenie, że zgoda na akty seksualne musi być dobrowolna, świadoma i jednoznaczna. Brak wyraźnej zgody, a także sytuacje, w których osoba nie jest w stanie wyrazić zgody (np. z powodu nieświadomości, strachu, czy wpływu substancji psychoaktywnych), stanowią przemoc seksualną.

Molestowanie seksualne i przemoc seksualna mają poważne konsekwencje dla ofiar, zarówno fizyczne, jak i psychiczne oraz są poważnym naruszeniem praw człowieka.

Akty prawne chroniące pracowników przed molestowaniem seksualnym

Zapobieganie molestowaniu seksualnemu w miejscu pracy jest regulowane przez szereg aktów prawnych, które nakładają obowiązki na pracodawców i chronią pracowników przed tego rodzaju naruszeniami. W Polsce najważniejsze przepisy dotyczące tej kwestii znajdują się w:

1. Kodeks Pracy

art. 18^3a–18^3e – [Zakaz dyskryminacji]
Kodeks pracy (ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.) zabrania wszelkich form dyskryminacji, w tym dyskryminacji ze względu na płeć, co obejmuje także molestowanie seksualne. Molestowanie seksualne zdefiniowane jest w §6 jako „każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci pracownika, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika, w szczególności stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery; na zachowanie to mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy (molestowanie seksualne) oraz w § 7 w którym mowa, że „Podporządkowanie się przez pracownika molestowaniu lub molestowaniu seksualnemu, a także podjęcie przez niego działań przeciwstawiających się molestowaniu lub molestowaniu seksualnemu nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec pracownika”.

art. 94 pkt. 2b – [Podstawowe obowiązki pracodawcy]
W artykule wskazano, że do podstawowych obowiązków pracodawcy należy: „przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy”. Zatem pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w tym molestowaniu seksualnemu. Powinien także podejmować odpowiednie działania w przypadku zgłoszenia takich incydentów, aby chronić pracowników przed molestowaniem seksualnym.

2. Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania[5].

Przepisy tej ustawy zakazują wszelkich form dyskryminacji, w tym molestowania seksualnego, w różnych sferach życia, w tym w miejscu pracy. Ustawa nakłada na pracodawców obowiązek zapewnienia równego traktowania i ochrony przed molestowaniem.

3. Konwencja nr 190 MOP z 21 czerwca 2019 r. w sprawie eliminacji przemocy i molestowania w świecie pracy[6]

Konwencja nakłada na państwa i pracodawców obowiązek zapobiegania i eliminowania wszelkich form molestowania i przemocy w miejscu pracy, w tym przemocy seksualnej. Konwencja podkreśla potrzebę tworzenia bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy, wolnego od molestowania i przemocy.

4. Dyrektywy Unii Europejskiej

Dyrektywa 2006/54/WE w sprawie równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie zatrudnienia i pracy: Dyrektywa ta zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia równości płci w miejscu pracy i ochrony przed molestowaniem seksualnym, uznając je za formę dyskryminacji.

Dyrektywa 2000/78/WE ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy: Dyrektywa ta obejmuje ochronę przed dyskryminacją i molestowaniem na tle seksualnym w miejscu pracy.

5. Konwencja Stambulska

Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (tzw. Konwencja Stambulska): Choć konwencja ta dotyczy głównie przemocy wobec kobiet, to obejmuje także kwestie związane z molestowaniem seksualnym w miejscu pracy, wymagając od państw-stron podjęcia środków zapobiegających takim zjawiskom.

Te akty prawne tworzą ramy, które mają na celu zapobieganie molestowania seksualnego i przemocy seksualnej w miejscu pracy, chronienie pracowników oraz zobowiązują pracodawców do tworzenia bezpiecznego środowiska pracy.

Charakterystyka kwestionariusza ankiety i badanej grupy

Aby zebrać dane do „Raportu o stanie molestowania seksualnego na uczelniach”, opracowano ankietę zawierającą 10 pytań oraz pytanie dodatkowe dotyczące swobodnej wypowiedzi respondenta. Kwestionariusz został zaprojektowany w taki sposób, aby umożliwić uzyskanie szczegółowych informacji na temat doświadczeń osób związanych z uczelniami w kontekście molestowania seksualnego. Ankieta miała na celu nie tylko zidentyfikowanie przypadków molestowania seksualnego, ale również zrozumienie jego form, kontekstu oraz reakcji ofiar. Pytania obejmowały różnorodne aspekty, takie jak rodzaj doświadczanych zachowań, ich sprawcy, a także miejsca, w których dochodziło do incydentów.

Dodatkowe pytanie otwarte pozwoliło respondentom na swobodną wypowiedź, co mogło dostarczyć cennych informacji i osobistych perspektyw na temat tego trudnego tematu. Kwestionariusz był dostępny w formie elektronicznej, co ułatwiło dotarcie do szerokiego grona respondentów. Przedstawione dane w Raporcie zostały zanonimizowane. Dane mają na celu podniesienie świadomości na temat molestowania seksualnego w środowisku akademickim, ale także stanowią podstawę do wprowadzenia skutecznych działań prewencyjnych oraz wsparcia dla ofiar.

Kwestionariusz ankiety w formie elektronicznej był zamieszony na stronie internetowej Fundacji w dniach od 1 do 29 lutego 2024 r. Kwestionariusz wypełniło 148 osób związanych z uczelniami, w tym 86 kobiet (58,11%) i 62 mężczyzn (41,89%).

Z analizy ankiet wynika, że 42 osoby (28,38%) stwierdziły, że w swoim miejscu pracy zetknęły się z molestowaniem seksualnym, natomiast 106 osób (71,62%) uważa, że w ich miejscu pracy przemoc seksualna nie istnieje.

Badając odpowiedzi z uwzględnieniem płci respondentów oraz ich kontaktu ze zjawiskiem molestowania seksualnego można zaobserwować, że wśród badanych dominują kobiety. Aż 34 kobiety (22,97%) zadeklarowały, że w swojej jednostce organizacyjnej spotkały się z przypadkami molestowania seksualnego. Podział respondentów ze względu na płeć oraz rodzaj udzielonej odpowiedzi przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Podział respondentów ze względu na płeć oraz rodzaj udzielonej odpowiedzi.

* Jako 100% przyjęto 148 osób

Analizując wyniki ankiety pod względem wieku respondentów oraz ich kontaktu z molestowaniem seksualnym w miejscu pracy, można stwierdzić, że najliczniejszą grupę respondentów stanowiły osoby w wieku 41-50 lat. W tym przedziale wiekowym ankietę wypełniło 41 osób (27,70%), z których 31 osób (20,95%) stwierdziło, że nie spotkało się na uczelni z molestowaniem seksualnym. Natomiast 10 osób (6,76%) w tej grupie wiekowej potwierdziło występowanie molestowania.

Największą grupą osób, która doświadczyła przemocy seksualnej w swojej jednostce organizacyjnej, były osoby w wieku 31-40 lat - 14 osób (9,46%). Wyniki sugerują, że grupa ta może być szczególnie narażona na różne formy przemocy, co wskazuje na potrzebę dalszych badań oraz działań prewencyjnych skierowanych do tej grupy wiekowej

Pozostałe grupy wiekowe charakteryzowały się mniejszym udziałem w badaniu oraz niższym odsetkiem doświadczeń związanych z molestowaniem seksualnym. Podział respondentów ze względu na wiek oraz rodzaj udzielonej odpowiedzi przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Podział respondentów ze względu na wiek oraz rodzaj udzielonej odpowiedzi.

* Jako 100% przyjęto 148 osób

Biorąc natomiast pod uwagę strukturę stanowisk zajmowanych przez respondentów, najliczniejszą kategorię stanowili adiunkci, którzy reprezentowani byli przez 51 osób (34,46%). Drugą grupą pod względem liczebności stanowili profesorowie uczelni – 24 osoby (16,22%). Wyniki badań wskazują, że najbardziej na molestowanie seksualne narażeni są doktoranci – 13 osób (8,78%) oraz adiunkci – 10 osób (6,76%). Podział respondentów ze względu na stanowisko oraz rodzaj udzielonej odpowiedzi przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Podział respondentów ze względu na stanowisko oraz rodzaj udzielonej odpowiedzi.

 * Jako 100% przyjęto 148 osób

Ogólna analiza pytań ankiety

Analizując odpowiedzi osób, które w ankiecie odpowiedziały, że doświadczyły molestowania seksualnego można zauważyć, że:
- 30 kobiet (71,43%) wskazało mężczyznę jako sprawcę molestowania,
- 2 kobiety (4,76%) wskazały kobietę jako sprawcę molestowania,
- 2 kobiety (4,76%) wskazały kobietę jak i mężczyznę jako sprawcę molestowania,
- 7 mężczyzn (16,67%) wskazało kobietę jako sprawcę molestowania,
- 1 mężczyzna (2,38%) wskazał mężczyznę jako sprawcę molestowania.

Spośród osób, które doświadczyły molestowania seksualnego na uczelni, najwięcej, bo aż 19 respondentów (45,24%) na sprawcę wskazało osobę stojącą wyżej w hierarchii uczelni, a 10 osób (23,81%) wskazało na bezpośredniego przełożonego. Pozostałe 13 osób (30,95%) wskazało podwładnego, współpracowników oraz osoby z innej uczelni.

Szczegółowa analiza pytań ankiety i liczba oddanych głosów

Jaki charakter miało molestowanie seksualne (można zaznaczyć 3 najważniejsze odpowiedzi):

- werbalny (np. niestosowne uwagi na temat ubioru, wyglądu, wieku, zachowania, kompetencji, czy sytuacji materialnej) – 29 osób (69,05%),
- niewerbalny (np. gesty, „półsłowa”, podteksty, zaczepki, milknięcie, sapanie) – 17 osób (40,48%),
- poprzez niechciany dotyk (np. ocieranie się, „przypadkowe wpadanie na siebie”, odgarnianie włosów, muskanie części ciała) – 18 osób (42,86%),
- z wykorzystaniem urządzeń (np. rozsyłanie: memów, zdjęć, filmików; przesyłanie wiadomości o zabarwieniu erotycznym) – 7 osób (16,67%),
- przez opisywanie kobiety lub mężczyzn słowami, które można uznać za lekceważące, prześmiewcze czy szydercze (np. laska, cipcia, fagas, ciacho, babochłop, baba z jajami, picuś, laluś) – 19 osób (45,24%),
- przez uwagi koncentrujące się na stereotypach związanych z przynależnością do danej płci (np. kobiety nigdy nie pojmą matematyki, mężczyźni nie mają uczuć) – 20 osób (47,62%),
- inne – 5 osób (11,90%).

W odpowiedzi „inne” respondenci wskazali następujące odpowiedzi:

• eksponowanie biustu, pośladków a nawet owłosienia łonowego poprzez brak bielizny,
• łapanie za krocze,
• ponawiane propozycje spotkania mimo mojego 'nie', nachodzenie mnie w moim pokoju, zajmowanie mojego czasu natarczywą rozmową, na którą nie miałam ochoty
• w delegacji chciał w godzinach późno nocnych wprosić się do mojego pokoju,
• werbalny (słowa typu baba, stereotypy dotyczące płci z odniesieniem do zdolności do pracy), niewerbalny (spojrzenia), niechciany dotyk.

W jaki sposób dochodziło do molestowania seksualnego (można zaznaczyć 3 najważniejsze odpowiedzi):

- zaproszenie na randkę mimo wyraźnej Pani/Pana niechęci – 11 osób (26,19%),
- dotykanie w sposób niekomfortowy (np. zbyt długie przytrzymywanie dłoni, położenie dłoni na ramieniu, na biodrze, objęcie w pasie) – 17 osób (40,48%),
- dotykanie w sposób jednoznacznie nacechowany seksualnie (np. dotknięcie uda, dotknięcie pośladka, wodzenie dłonią po szyi, głaskanie po twarzy) – 9 osób (21,43%),
- patrzenie w niestosowny czy nieprzyzwoity sposób (np. zatrzymanie wzroku na biuście, na pośladkach, intensywne wpatrywanie się w oczy) – 27 osób (64,29%),
- wykonywanie nieprzyzwoitych czy niekomfortowych gestów (np. cmokanie, oblizywanie ust, symulowanie ruchów frykcyjnych) – 8 osób (19,05%),
- inne – 9 osób (21,43%).

W odpowiedzi „inne” respondenci wskazali następujące odpowiedzi:

• nagrywanie z ukrycia,
• niestosowne teksty z podtekstem, zaglądanie pod stół,
• opowiadanie o swoich doświadczeniach seksualnych, o swoim porannym wzwodzie, o ulubionych pozycjach seksualnych,
• prowokacyjne epatowanie strefami intymnymi
• przytrzymywanie i głaskanie dłoni przy składaniu życzeń, pomimo wyraźnej uwagi, aby tego nie robić; obejmowanie z dotykiem pośladków,
• pytania typu: załatwiłaś co miałaś załatwić pod stołem? komu zrobiłaś laskę? kobiety dzielą się na łatwe i łatwiejsze,
• słownie oraz poprzez rozsyłanie memów,
• uwagi, zaczepki, mówienie różnych dziwnych rzeczy.

W jakim miejscu dochodziło do molestowania seksualnego (można zaznaczyć 3 najważniejsze odpowiedzi):

- na konferencji – 11 osób (26,19%),
- w gabinecie/ w pokoju sprawcy molestowania seksualnego – 23 osoby (54,76%),
- w gabinecie/ w pokoju ofiary molestowania seksualnego – 14 osób (33,33%),
- w bibliotece/ w czytelni – 2 osoby (4,76%),
- w internecie – 3 osoby (7,14%),
- przez telefon – 6 osób (14,29%),
- w przestrzeni publicznej – 22 osoby (52,38%),
- w innym miejscu – 11 osób (26,19%).

W odpowiedzi „inne” respondenci wskazali następujące odpowiedzi:

• w sekretariacie
• podczas wykładów, zajęć z danym profesorem
• bankiet
• w auli, w holu ... podczas przywitań, podziękowań, w gestach pożegnań .....
• w przestrzeni publicznej taka forma witania przez niestosowny dotyk, całowanie
• w delegacji
• wyjazd terenowy
• w korytarzu
• podczas praktyk terenowych
• sale dydaktyczne
• podczas podróży służbowej

Jakie propozycje związane były z zachowaniami molestowania seksualnego:

- sugerowanie uzyskania szczególnych profitów (np. awans, podwyżka, premia, szkolenie) w zamian za dostępność seksualną lub towarzyską – 9 osób (21,43%),
- straszenie negatywnymi konsekwencjami (np. zwolnienie, degradacja, brak dofinansowania do szkoleń) w sytuacji braku uległości seksualnej lub towarzyskiej – 14 osób (33,33%),
- inne – 12 osób (28,57%).

W odpowiedzi „inne” respondenci wskazali m.in. następujące odpowiedzi:

• brak, był to współpracownik, który nie miał nic do zaoferowania.
• nie było to aż tak drastyczne w moim przypadku
• nie towarzyszyły temu żadne obietnice/propozycje. Rozwój sytuacji pokazał, że niepoddanie się planom Przełożonej oznaczało "wypadnięcie" z obiegu (alienację w ramach zespołu, kłopoty we współpracy etc.).
• nikt nie próbował się przeciwstawiać, bo profesor molestujący był w Centralnej Komisji ds. Tytułów, wszyscy się go bali, a molestował do poziomu studentek do poziomu profesorek
• propozycja wygrania konkursów organizowanych na uczelni, granty, załatwienie zatrudnienia w wielu projektach naukowych, załatwienie uzyskania habilitacji
• propozycje spotkań w celu zacieśnienia relacji, wspólny obiad, wyjazd na wakacje, zapraszanie do siebie
• słowne analogie do wieku, płci
• sugerowanie oskarżenia o niestosowne spojrzenia na strefy intymne
• to było traktowane jako standard witania się z pracownikami
• uzyskanie zaliczenia
• żadne - molestowanie było związane z nierównością wynikającą z hierarchii i stosunku władzy, ale nie było związane z propozycjami (sprawcy traktowali je jako niezobowiązujące i niewinne sposoby nawiązania bliższego kontaktu/relacji)
• żadne, nie padły żadne konkrety

Jakie konsekwencje psychofizyczne związane były z doświadczaniem molestowania seksualnego (można zaznaczyć 3 najważniejsze odpowiedzi):

- brak zaangażowania i motywacji do pracy – 14 osób (33,33%),
- brak zaangażowania w życie rodzinne i towarzyskie (zaniedbanie żony/męża, partnerki/partnera, dzieci i innych najbliższych osób) – 4 osoby (9,52%),
- obniżenie poczucia własnej wartości – 20 osób (47,62%),
- choroby psychosomatyczne (np. przewlekła migrena, bóle brzucha, problemy jelitowe) – 11 osób (26,19%),
- depresja – 9 osób (21,43%),
- poczucie zagrożenia – 27 osób (64,29%),
- bezsenność lub nadmierna senność – 1 osoba (2,38%),
- utrata apetytu lub nadmierny apetyt – 3 osoby (7,14%),
- poczucie utraty sensu życia – 2 osoby (4,76%),
- myśli samobójcze – 3 osoby (7,14%),
- inne – 9 osób (21,43%).

W odpowiedzi „inne” respondenci wskazali m.in. następujące odpowiedzi:

• irytacja i obrzydzenie, unikanie tego człowieka,
• irytacja i wkurw że nie chce się odczepić, poczucie uprzedmiotowienia,
• konieczność poświęcania uwagi na unikanie sytuacji sprzyjających molestowaniu, unikanie kontaktów ze sprawcami,
• nadkładanie drogi, aby nie przechodzić obok gabinetu molestującego profesora,
• obawa o pracę, poprzez wykorzystanie przez sprawczynie sytuacji, mistyfikacja zdarzeń i ich przedstawianie w przyszłości jakoby one były ofiarami,
• poczucie niesmaku,
• pogorszenie stanu zdrowia związane z dolegliwościami kardiologicznymi,
• udawanie, że się tego nie widzi,
• w sumie tylko irytacja, ale nie byłam ofiarą "mocnego" molestowania i nie uzależniano od tego mojego awansu czy dalszej współpracy.

Czy zareagowała Pani / zareagował Pan na zachowania o charakterze seksualnym dotyczący swojej osoby?

Spośród 42 osób, które zadeklarowały doświadczenie molestowania w miejscu pracy, 22 osoby (52,38%) potwierdziły, że zareagowały na niepożądane zachowania o charakterze seksualnym. Reakcje te przyjmowały różne formy, np.:

• przy niechcianym głaskaniu powiedziałam przy świadkach: Panie Profesorze - ale bez głaskania. W połowie życzeń znowu zaczął, zapomniał się. Powtórzyłam: "Ale mówiłam, że bez głaskania!".
• odpowiadałam, że nie życzę sobie takich uwag i że są one uwłaczające. Od razu w momencie tych wypowiedzi. przy czym osoby z pracy, które słyszały, w jaki sposób kolega z pracy zachowuje się bagatelizowały problem.
• odpowiedziałam stanowczo, że nie jestem zainteresowana
• odsuwałam się. Unikałam kontaktu z tym pracownikiem.
• po załamaniu nerwowym i epizodzie psychotycznym spowodowanym tymi zachowaniami zmieniłem stanowisko i zgłosiłem sprawę do rektora.
• prosiłam o zaprzestanie, zostałam straszona
• prosiłem o zaprzestanie
• skargi do rektoratu i komisji dyscyplinarnych
• skonfrontowałam się z człowiekiem, który to zrobił. Zapytałam czy pozwoliłby na naruszenie przestrzeni osobistej bez jego zgody. Wyznaczyłam granicę oraz niechęć, aby taka sytuacja się powtórzyła.
• spławiałam tę osobę, jednak bezskutecznie
• tak powiedziałam, że nie życzę sobie takiego sposobu witania ale to było po ponad ok 15-17 latach
• utrzymuję dużą (ok. 2m) odległość w kontaktach ze studentkami, nie przyjmuję studentek w pokoju osobowym gdy jestem sam i nie ma obok w pokojach współpracowników. Gdy już dochodzi np. do przyjęć studentek podczas konsultacji to drzwi do pokoju osobowego zawsze są otwarte i również proszę wówczas o to współpracowników z sąsiednich pokoi.
• w dosadny i stanowczy sposób wyjaśniłam, że sobie nie życzę takich zachowań. Ponadto, jeden z przypadków zgłosiłam do przełożonego tej osoby
• zakomunikowałem o niestosowności tego rodzaju zachowań. Następnie, wobec trwania negatywnego nastawienia, wniosłem skargę.
• zgłosiłam przełożonemu, stanowczo powiedziałam że nie życzę sobie takiego zachowania
• zgłosiłam to zachowanie
• zgłosiłam zastępcy kierownika i promotorowi
• zwracając uwagę, że nie życzę sobie słuchania ani czytania takich treści, na koniec poinformowanie, że ma to znamiona molestowania seksualnego
• zwróciłam uwagę
• zwróciłam uwagę, że wolałabym rozwijać moją karierę naukową samodzielnie, bez ustawianych konkursów, grantów i habilitacji

Czy zna Pani/Pan osoby w swojej jednostce, które doświadczyły zachowań o charakterze seksualnym?

Analizując wyniki ankiety, warto zwrócić uwagę, że 27 osób (64,29%) zna w swojej jednostce innych pracowników, którzy doświadczyli zachowań o charakterze seksualnym. Odpowiedzi, które pojawiły się w ankiecie:

• molestowanie słowne i przez dotyk połączone z narzucaniem nadmiaru pracy w celu prowadzenia ataków,
• komentarze o charakterze seksualnym, jakieś głupawe docinki,
• obmacywanie, dotykanie przez panów profesorów zajmujących kierownicze stanowiska, właściwie standardem jest takie zachowanie na konferencjach w stosunku do młodych, początkujących pracowniczek naukowych,
• słowne molestowanie, propozycje czynności seksualnych, molestowanie niewerbalne, inne,
• jest tajemnicą poliszynela że ten Pan tak się zachowuje,
• wszystkie wymienione w formularzu,
• wykorzystywanie hierarchii,
• uwagi, zaczepki, dziwne rozmowy,
• od poważnych napaści seksualnych po miękkie formy nierównego traktowanie wynikające ze stereotypizacji,
• obejmowanie, głaskanie po plecach, po głowie, prawienie komplementów podkr. płeć,
• molestowanie poprzez niechciany dotyk,
• podobne upokorzenia,
• moje współpracownice wiedząc z kim będą musiały przebywać w jednym pomieszczeniu, specjalnie ubierają są w sposób całkowicie niekobiecy i aseksualny aby zabezpieczyć się przed spojrzeniami, komentarzami,
• propozycje siadania na kolanach u kolegi, twierdzenia, ze kobiety nadają się do kuchni i łóżka a nie do nauki. Używanie wulgaryzmów w przestrzeni publicznej w odniesieniu do kobiet,
• inne osoby nagabywane w podobny sposób do mnie przez tę samą osobę,
• zapraszanie studentek do domu, wyzywanie od puszczalskich, dotykanie na zajęciach (każda z tych czynności to inny wykładowca),
• niestosowne komentarze (np. dotyczące stroju, figury),
• otrzymanie propozycji załatwienia habilitacji w zamian za świadczenie usług seksualnych, zatrudnienie na uczelni na umowę zlecenie, w projekcie naukowym, załatwienie stażu również poprzez świadczenie usług,
• macanie, obleśne propozycje seksualne po alkoholu, dotykanie miejsc intymnych, niszczenie kariery w przypadku odmowy,
• mobbing,
• otrzymuję wiele sygnałów od różnych osób, które doświadczają niestosownych zachowań wymienionych wyżej,
• bezpośrednie "nagabywania" i kierowanie uwag o charakterze seksualnym, także z użyciem wulgarnych określeń,
• dwuznaczne propozycje w zamian za awans lub pomoc w szybkiej ścieżce zrobienia doktoratu.

 Co chciałaby Pani / chciałby Pan dodać od siebie?

Ostatnie pytanie ankiety dotyczyło swobodnej wypowiedzi respondentów na temat doświadczeń związanych z molestowaniem seksualnym na uczelni. To bardzo ważne odpowiedzi, które mogą wskazać na indywidualne doświadczenia i odczucia osób, które były ofiarami takich incydentów. Odpowiedzi, które pojawiły się w ankiecie:

• bardzo trudno oddzielić żarty od realnie szkodliwych komentarzy czy kontaktu fizycznego. Trudno udowodnić poczucie dyskomfortu w takich sytuacjach,
• cieszę się, że jest taka ankieta,
• powyższe zachowania egzaminatora podczas spotkań przed egzaminem doktorskim, życzył sobie wielu spotkań, "tylu aż ja uznam ze jest Pani gotowa przystąpić do egzaminu",
• większość znanych mi (także te, których doświadczyłam osobiście) przekroczeń miało charakter "miękki" - wynikało z kultury organizacji, w której mimo prowadzonych przez uczelnię działań (sprawny rzecznik ds. nierówności, procedury, programy, szkolenia), nadal zdarza się dyskryminacja z uwagi na płeć (stereotypy) oraz nie zawsze przestrzega się zasady nienawiązywania relacji o charakterze miłosnym czy erotycznym między osobami, które łączy stosunek zwierzchności czy relacja nauczyciel-uczeń,
• to był typ erotomana gawędziarza, ale nie ukrywający się, że dąży do relacji fizycznych. Chwalił się ilością partnerek seksualnych idących w grube dziesiątki, deklarował swoją otwartość na jednorazowe skoki w boki, podkreślał, że szczególne interesują go dużo młodsze partnerki. Rzadziej komentował mój wygląd, choć też to się zdarzało. Raczej opowiadał, jak go podniecił wygląd jakiejś innej dziewczyny, często studentki, nie szczędząc przy tym szczegółów fizjologicznych. Informował, jak często musi uprawiać seks i że wykorzystuje właściwie każdą okazję, gdy się nadarzy (czyli nie wybrzydza, jeżeli chodzi o partnerki),
• tak to dotyczyło przewlekłej sytuacji oraz były incydenty - to dotyczyło kilku przypadków,
• kilkukrotnie zgłaszały się do mnie studentki opowiadając o dwuznacznych sytuacjach, które miały miejsce w czasie zajęć. Polskie uczelnie potrzebują więcej szkoleń dedykowanych dla pracowników i studentów, gdzie osoby będą otrzymywały proste informacje jak bronić się przed niechcianymi zrachowaniami!
• jest to niezmiernie ciężka sytuacja, która jest zamiatana pod dywan, naukowo jesteśmy niewidzialne, ponieważ jeżeli podpisujemy się pod naszymi wynikami badań, koledzy uważają, ze ktoś nam to zrobił za seks. jest to zachowanie uwłaczające,
• mój promotor stwierdził że cała sytuacja jest zabawna i próbował angażować nam (mi i panu który chciał się wprosić na seks) wyjazdy tylko we dwoje... Wyśmiewał mnie kiedy odmawiałam,
• tego problemu nie można lekceważyć. Może on się zacząć od błahego komentarza, błahego dotknięcia. Jeśli takie coś miało miejsce, koniecznie należy zgłaszać do przełożonego (w przypadku współpracownika) lub wyżej,
• doświadczyłam takich zachowań przed terapią. Teraz na bank bym coś takiego zgłosiła albo przynajmniej zbeształa osobę dopuszczającej się takiego zachowania. W Polsce brak jest edukacji na ten temat. Młodzi ludzie nie wiedzą, że słowne molestowanie to też molestowanie. Edukacja seksualna i co ważne psychologiczna! w Polsce potrzebna od zaraz,
• takie szkolenia świadomościowe powinny być obowiązkowe w każdym miejscu pracy w częstotliwości podobnej jak szkolenia BHP [wstępne i okresowe]
• rozmawiałam z kilkoma osobami na uczelni na ten temat. Zostałam poinformowana, że to nie jest problem, tylko zaszczyt. Gdybym nie była atrakcyjna to na uczelni nie byłabym nikomu potrzebna. Jedna Pani Profesor powiedziała mi "problem to byś miała gdyby nie chciał od Ciebie wziąć, a jak jest chętny to nie ma żadnego problemu",
• jest bardzo źle,
• pracownicy naukowi którzy po alkoholu wprost mówią studentom lub podwładnym, że mają ochotę na seks i chcieli by to zrobić tu i teraz,
• do tego wiele osób ucierpiało psychicznie z powodu permanentnego mobbingu który przez ostatnie dziesięciolecia miał się dobrze w Instytucie …………. przekształconym w ostatnich latach na Wydział ………...,
• feudalny system ma się tam dobrze i sprawy są wyciszane i wygaszane. Większość osób dotknięta problemem i wykorzystywana przez zwierzchników nie wypowie się otwarcie i nie zgłosi tych patologii. Anonimowe ankiety mogłyby wykazać ile osób dostało posady przez łóżko, ile innych osób z tego powodu straciło zdrowie i ambicje,
• ile wybitnych jednostek musiało porzucić kariery naukowe z powodu nękania, mobbingu, przemocy psychicznej i molestowania seksualnego.
• Proszę prześledzić % samobójstw wśród osób związanych z Instytutem ……… i wyciągnąć z tego jakieś wnioski,
• zasady nie są jasne przez co stwarzają sytuacje permanentnego zagrożenia niepozwalającego na skupienie się na pracy,
• studentki potrafią być bardzo okrutne i w sposób cyniczny mogą celowo prowokować takie sytuacje, aby wykorzystać je przeciwko nauczycielowi,
• jako mężczyzna czułem się bezradny,
• jestem zatrwożony skalą zjawiska i tym, jak wiele osób choruje z tego powodu. Jestem także oburzony tym, jak władze uczelni reagują na moją sprawę, które działają opieszale i próbują wszystko "zamieść pod dywan". Jestem załamany komentarzami osób z władz uczelni takimi jak np. "jako mężczyzna powinienem czuć się doceniony, że kobieta się mną zainteresowała" lub "przecież miała prawo się zakochać",
• rozpatrzenie skargi wniesionej do Właz Uczelni trwało niemal 8 miesięcy i - prawdopodobnie - gdyby nie interwencja …… nie byłoby mowy o postępowaniu wyjaśniającym. To prowadzone było przez nowo powołany Zespół ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji w sposób, który uzasadnia konstatację o fasadowości i braku realnych chęci wyjaśnienia sprawy w oparciu o profesjonalne działanie.

Wypowiedzi te mogą dostarczyć cennych informacji na temat kontekstu, w jakim dochodziło do molestowania, a także na temat reakcji otoczenia oraz instytucji, które powinny wspierać ofiary. Każda historia jest inna i może przyczynić się do lepszego zrozumienia problemu molestowania w środowisku akademickim.

Zakończenie

Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród 148 osób związanych ze środowiskiem akademickim wskazały, że  42 osoby (28,38%) doświadczyły zachowań związanych z molestowaniem seksualnym w miejscu pracy. Dominującą grupę stanowiły kobiety, których w badaniu było 34 (22,97%).

Natomiast najliczniejszą grupę wiekową stanowiły osoby od 31 do 40 lat, co sugeruje, że ta grupa wiekowa może być szczególnie narażona na molestowanie seksualne. Respondenci wskazywali różne formy molestowania, w tym werbalne, niewerbalne oraz niechciany dotyk. Analiza odpowiedzi wskazuje, że sprawcami molestowania seksualnego są najczęściej mężczyźni. Taką odpowiedź wskazało 31 respondentów (73,81%) – 30 kobiet i 1 mężczyzna.

W wielu przypadkach ofiary wskazywały na osoby zajmujące wyższe stanowiska w hierarchii uczelni. Wyniki ankiety podkreślają potrzebę dalszych badań oraz działań prewencyjnych, aby skutecznie przeciwdziałać molestowaniu w środowisku akademickim.

Zgromadzone dane z ankiety wskazują na istniejący problem molestowania seksualnego na uczelniach. Kluczowe jest zwiększenie świadomości na temat tego zjawiska oraz wprowadzenie skutecznych mechanizmów wsparcia dla ofiar. Działania te powinny obejmować edukację w zakresie zgody, zdrowych relacji interpersonalnych oraz tworzenie bezpiecznego środowiska pracy i nauki. Wspólne wysiłki w tej kwestii mogą przyczynić się do eliminacji molestowania seksualnego i budowy kultury szacunku i bezpieczeństwa w instytucjach naukowych.

Joanna Gruba

Ważne linki:

• Przemoc wobec kobiet - badanie na poziomie Unii Europejskiej
• Ofiary gwałtu i przemocy domowej - badanie GUS
• World report on violence and health - raport WHO
• Statystyki Policji dot. przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności
• https://www.ur.edu.pl/files/ur/import/private/32/Rowne-traktowanie/Biblioteczka-ASBiR/Badania-dotyczace-bezpieczenstwa-i-rownosci/Akademia%20R%C3%B3wno%C5%9Bci%202022%20Badanie%20molestowania%20seksualnego%20na%20uczelniach.pdf
• https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-polskie-uczelnie-powinny-skuteczniej-walczyc-z-molestowaniem

Przypisy:

[1] https://rowna.pwr.edu.pl/dyskryminacja/rodzaje-dyskryminacji/molestowanie [dostęp 28.08.2024 r.].
https://rownowazni.uw.edu.pl/molestowanie-seksualne/ [dostęp 28.08.2024 r.].
https://www.ue.wroc.pl/uczelnia/26448/molestowanie_seksualne.html [dostęp 28.08.2024 r.].
https://bezpieczni.uj.edu.pl/bhk/dyskryminacja-molestowanie [dostęp 28.08.2024 r.].
[2] https://bezpieczni.uj.edu.pl/bhk/dyskryminacja-molestowanie [dostęp 28.08.2024 r.].
[3] https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/mowie-nie-molestowaniu-urszula-nowakowska [dostęp 28.08.2024 r.].
[4] https://www.unic.un.org.pl/oionz/przemoc-wobec-kobiet-i-dziewczat/3389 [dostęp 28.08.2024 r.].
[5] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20102541700/U/D20101700Lj.pdf [dostęp 28.08.2024 r.].
[6] https://www.gov.pl/attachment/935904b5-df91-4292-b306-3d76f4c8add2 [dostęp 28.08.2024 r.].
[7] https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/mowie-nie-molestowaniu-urszula-nowakowska [dostęp 28.08.2024 r.].