1.1. Komisja habilitacyjna i organ właściwy w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego
Nagrania z posiedzeń komisji habilitacyjnej i organu właściwego w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego pełnią kluczową rolę informacyjną dla strony postępowania to znaczy kandydata w postępowaniu awansowym. Zapoznanie się z nagraniem pozwoliłoby osobie zainteresowanej na weryfikację, czy sporządzony protokół odzwierciedla przebieg posiedzenia i dyskusji. Oprócz wartości informacyjnej uzyskanie wiedzy o rzeczywistym przebiegu dyskusji ma znaczenie dla efektywnego zapewnienia prawa strony do złożenia środka odwoławczego i ewentualnie drogi sądowej.
Zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i o nauce[1] do zadań senatu uczelni należy m.in. nadawanie stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki. Zgodnie z art. 28 ust. 4 PSWN nadawanie stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki może być wykonywane przez inny określony w statucie organ uczelni, o którym mowa w art. 17 ust. 2.
Dla dalszych rozważań istotne znaczenie ma art. 178 ust. 3 PSWN, zgodnie z którym w postępowaniach w sprawie nadania stopnia doktora oraz w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego, w zakresie nieuregulowanym w ustawie, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego[2]. Zgodnie z art. 221 ust. 14 PSWN senat albo rada naukowa określi:
-
szczegółowy tryb postępowania w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego,
-
zasady ustalania wysokości opłaty za postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego oraz zwalniania z tej opłaty,
-
sposób wyznaczania członków komisji habilitacyjnej.
Regulacje poprzedzające reformę nauki przewidywały, że komisja habilitacyjna była powoływana przez Centralną Komisję (art. 18a ust. 5 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki[3]). Podobnie, w zakresie nieuregulowanym, w postępowaniach dotyczących nadania stopnia doktora i doktora habilitowanego albo tytułu profesora ustawa odsyłała do odpowiedniego stosowania Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 29 ust. 1 ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki).
1.2. Nagranie jako element akt sprawy administracyjnej
Zgodnie z art. 74 § 2 KPA, jeżeli nagranie znajduje się w aktach sprawy, powinno zostać udostępnione stronie. Odmowa udostępnienia tych danych lub sporządzania kopii powinna zapaść w formie postanowienia, na które służy stronie zażalenie.
W orzecznictwie wskazuje się, że dostęp do akt sprawy przez strony postępowań jest jednym z elementów sprawiedliwego postępowania administracyjnego, który jest przedstawiony w art. 2 Konstytucji RP (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 czerwca 2008 r., K 51/07). Z tego względu istotne znaczenie dla analizowanych zagadnień ma ustalenie czy nagranie z posiedzenia komisji habilitacyjnej oraz organu właściwego w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego stanowi element akt sprawy administracyjnej.
Natomiast ani Kodeks postępowania administracyjnego, ani Prawo o szkolnictwie wyższym nie określają, co dokładnie należy rozumieć pod pojęciem „akta sprawy”. Jest natomiast jasno podkreślone, że strona ma prawo dostępu do tychże akt (art. 73 § 1 KPA).
W doktrynie dostrzega się, że „Kodeks nie definiuje pojęcia «akta sprawy», jednakże z różnych przepisów Kodeksu można wywnioskować, że przez akta sprawy należy rozumieć uporządkowany zbiór dokumentów zebranych w związku z prowadzoną sprawą, to jest w szczególności pism składanych przez stronę, protokołów, adnotacji, dowodów doręczenia pism. Są to dokumenty dotyczące zarówno postępowania w danej instancji, jak i wcześniejszych stadiów postępowania w danej sprawie. (…) W aktach sprawy powinny znaleźć się wszystkie dokumenty mające znaczenie dla sprawy oraz dla toku postępowania. Wprawdzie przesłanką włączenia konkretnego dokumentu do akt sprawy jest ocena, że dokument ten zawiera elementy istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, ale nie jest dopuszczalne weryfikowanie tej oceny i wyłączenie dokumentu z akt sprawy z uzasadnieniem, że nie ma on znaczenia dla sprawy czy dla toku postępowania (zob. wyrok NSA z 17 lutego 2010 r., II GSK 401/09 (…)” (P. M. Przybysz [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz aktualizowany, Gdańsk 2021, art. 73., LEX).
W związku z brakiem obowiązku nagrywania przebiegu posiedzenia komisji habilitacyjnej i organu właściwego w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego, a nadto z przyznaniem określonego znaczenia prawnego podjętej przez komisję uchwale (art. 221 ust. 10 PSWN), zawierającej opinię w przedmiocie nadania stopnia naukowego, w praktyce trudność sprawiać może wykazanie, że nagranie stanowi dokument istotny dla rozstrzygnięcia sprawy, zwłaszcza gdy wewnętrzne regulacje przypisują mu jedynie „roboczy” charakter.
Niemniej jednak, warto wziąć pod uwagę specyfikę postępowań awansowych w nauce. Organ właściwy w sprawie nadawania stopnia naukowego opiera się na dokumentach przygotowanych przez komisję habilitacyjną. W tym przypadku związek nieoddającego istoty dyskusji protokołu może mieć istotne znaczenie na finalne rozstrzygnięcie organu podejmującego ostateczne rozstrzygnięcie. Warto także wskazać, że: „Kolegialny charakter organów orzekających w sprawach nadawania stopni naukowych i tytułu profesora rodzi oczywiście pewne problemy w zakresie sporządzania uzasadnień wydawanych przez nie decyzji. W odróżnieniu od ustaw regulujących postępowania sądowe kodeks nie unormował zasad przygotowywania uzasadnienia decyzji tego rodzaju organów. W konsekwencji nie jest jasne, którzy z członków składu rozstrzygającego sprawę odpowiadają za ujawnienie na piśmie motywów zapadłego rozstrzygnięcia. Mogą oni, jak się wydaje, ograniczać się do zrelacjonowania przebiegu postępowania, odesłania do zgromadzonego materiału dowodowego i przedstawienia wyników przeprowadzonych ocen, z przywołaniem właściwej podstawy prawnej” (Z. Kmieciak, J. Wegner, Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego w sprawach nadawania stopni naukowych i tytułu profesora, „Państwo i Prawo” nr 3/2021, s. 13). Z tego względu nagranie posiedzeń organów w toku postępowania habilitacyjnego może się okazać jedyną możliwością poznania merytorycznego powodu podjętego rozstrzygnięcia.
Istotne znaczenie mają regulacje wewnątrzuczelniane, podjęte na podstawie art. 221 ust. 14 PSWN, jeżeli nakazują sporządzenie nagrania i wiążą z nim inne skutki prawne.
W wyroku WSA w Łodzi z 8 maja 2013 r. (III SA/Łd 293/13) uznano, że odmowa udostępnienia nagrania z przebiegu egzaminu na prawo jazdy narusza przepisy postępowania. Należy jednakże zastrzec, że sporządzenie nagrania i obowiązek przechowywania go w ośrodku egzaminowania wynikały z przepisów obowiązującego wówczas § 21 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 27 października 2005 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów. Akt wykonawczy stanowił m.in. o tym, że „Nagranie przedstawiające przebieg egzaminu przechowuje się do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli: 1) została złożona skarga na przebieg egzaminu; 2) wszczęte zostało postępowanie wyjaśniające w stosunku do egzaminatora przeprowadzającego egzamin” (§ 21 ust. 5 ww. rozporządzenia).
Wątpliwe wydaje się bezpośrednie odnoszenie stanowiska sądów do kwestii udostępnienia nagrania z posiedzenia komisji habilitacyjnej i organu właściwego w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego, z uwagi na istotnie odmienny stan prawny. Niemniej jednak wskazany wyrok łódzkiego sądu potwierdza znaczenie regulacji podustawowych, wprowadzających obowiązek sporządzania i archiwizowania nagrań, dokumentujących określone okoliczności dla określonego postępowania.
Z uwagi na szerokie ujmowanie akt sprawy administracyjnej, jako obejmujących wszystkie dokumenty mające znaczenie dla sprawy, można przyjąć, że nagranie z posiedzenia, o ile zostało sporządzone, powinno zostać dołączone do akt sprawy. Niedochowanie tego wymogu może być zarzucane w ramach środka odwoławczego, choć konieczne będzie wykazanie wpływu tego uchybienia na wynik sprawy. Kolejna trudność polega na zdekodowaniu normy, nakazując uwzględnienie w aktach sprawy nagrania z komisji habilitacyjnej w świetle wskazanego wcześniej orzecznictwa sądów administracyjnych, uznających nagranie za dokument roboczy (czy też wewnętrzny), służący w istocie sporządzeniu protokołu z posiedzenia.
1.3. Nagranie komisji habilitacyjnej i organu właściwego w sprawie nadania stopnia jako informacja publiczna
Odrębną kwestią jest udostępnianie nagrania z posiedzenia komisji habilitacyjnej i organu właściwego w sprawie nadania stopnia naukowego jako informacji publicznej (w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej[1]).
W pierwszej kolejności należy przeanalizować czy nagrania z posiedzeń komisji habilitacyjnej i organu właściwego w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego objęte są zakresem przedmiotowym prawa dostępu do informacji. Nie powinno to budzić wątpliwości z uwagi na fakt, że nagrania są ściśle związane z wykonywaniem zadania publicznego z zakresu nauki i szkolnictwa wyższego, natomiast uczelnia dysponująca nagraniem, jest podmiotem zobowiązanym do udostępnienia informacji publicznej.
Jeśli adresat wniosku uzna, że wniosek, obejmujący udostępnienie nagrania komisji habilitacyjnej lub organu właściwego w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego, nie stanowi informacji publicznej, wówczas wnioskodawcy służy skarga na bezczynność do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Analiza orzeczeń wskazuje, że sądy administracyjne nie zajmowały się jeszcze sprawą o udostępnienie nagrania z komisji habilitacyjnej. Sprawy sądowe dotyczyły zaś udostępnienia różnych informacji związanych z procedurą habilitacyjną (zob. np. wyrok NSA z 25 października 2016 r., I OSK 449/15[2]). Ponadto w wyroku WSA w Olsztynie
z 16 grudnia 2014 r. (II SAB/Ol 157/14) uznano, że nagranie z posiedzenia rady wydziału nie stanowi informacji publicznej, gdyż – zdaniem sądu – jest to „materiał pomocniczy i wewnętrzny”, służący jedynie przygotowaniu protokołu.
W sprawie udostępniania informacji publicznej można wyodrębnić dwa główne problemy. Pierwszym jest stanowisko sądów administracyjnych odnośnie udostępniania nagrań. Sądy administracyjne odbierają przymiot „publiczności” także nagraniom posiedzeń rady gminy (np.: wyrok NSA z 15 czerwca 2016 r., I OSK 3162/14).
Drugi problem wiąże się z tym, że sądy administracyjne nie mogą zobowiązać do udostępnienia informacji publicznej wówczas, gdy organ nie jest w posiadaniu żądanej informacji. Dla toczącej się sprawy sądowoadministracyjnej nie ma przy tym znaczenia czy informacja ta została przypadkowo usunięta, czy też działanie miało charakter celowy. Sąd administracyjny nie ma też kompetencji do tego, aby oceniać prawdziwość oświadczenia organu o tym, że żądanej informacji nie posiada, które to oświadczenie może stać się częścią odpowiedzi na skargę na bezczynność.
Choć dotychczas nie orzekano w sądach administracyjnych na temat udostępniania nagrań z posiedzeń komisji habilitacyjnych czy organów właściwych w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego, to można spodziewać się, że nagranie to może zostać zakwalifikowane przez sąd administracyjny za informację roboczą lub informację o charakterze wewnętrznym. To ryzyko procesowe jest związane ze stanowiskiem sądów administracyjnych wobec kwalifikacji prawnej m. in. nagrań z posiedzenia rady wydziału uczelni wyższej, czy też nagrania z posiedzenia rady gminy.
-----------------------------
[1] Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 902).
[2] Sprawa dotyczyła udostępnienia: 1) autoreferatu i wykazu osiągnięć pracy naukowej kandydatki; 2) protokołu posiedzenia rady wydziału wraz z zatwierdzonym pełnym protokołem z przebiegu kolokwium habilitacyjnego; 3) pisma dziekana do Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów Naukowych wraz z załącznikami; 4) sprawozdania komisji habilitacyjnej dotyczącego dopuszczenia habilitantki do kolokwium habilitacyjnego; 5) dokumentu zawierającego wykaz członków rady wydziału biorących udział w głosowaniu dotyczącym nadania stopnia doktora habilitowanego.
[1] Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 574 ze zm.), dalej jako: „PSWN”.
[2] Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r., poz. 735 ze zm.), dalej jako: „KPA”.
[3] Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1789 ze zm.).
