Stan nauki polskiej w świetle rankingu TOP2%. Część I

Stan nauki polskiej w świetle rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier. Charakterystyka instytucjonalna

W listopadzie został opublikowany nowy ranking TOP2% Stanford University & Elsevier za 2021 r. w kategorii kariery naukowej i cytowań. O ile osobom, które znalazły się na liście rankingowej, należą się gratulacje, o tyle zbiorowe dane dotyczące miejsca polskich uczelni w nauce światowej nie napawają optymizmem.

W artykule usystematyzowano ważne dane z obszernego zestawienia zawierającego 190.064 osób ze wszystkich dyscyplin naukowych publikujących wyniki badań w światowych czasopismach, materiałach konferencyjnych i wydawnictwach zwartych. W rankingu ujętych jest 1027 naukowców z Polski.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono liczbę osób z polskich jednostek naukowych ujętych w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier z podziałem na poszczególne jednostki naukowe, liczbę osób cytowanych po 2020 r. (bez autocytowań). Podano także najwyższe miejsca, które osiągnęli naukowcy z danej jednostki naukowej. Dane zebrano w czterech grupach przypisanych do politechnik, uniwersytetów, uniwersytetów medycznych oraz instytutów naukowych i instytucji naukowo-badawczych. Pominięto kilka instytucji z udziałami jednoosobowymi, które nie zmieniają charakteru opracowania i danych statystycznych.

W tabeli 1 przedstawiono dane naukowców reprezentujących politechniki i uczelnie techniczne.

Tabela 1. Dane dotyczących politechnik i innych wyższych szkół technicznych.

W grupie politechnik obok zdecydowanych liderów – AGH i Politechniki Wrocławskiej – jest dość wyrównana grupa 3 politechnik (Politechnika Warszawska, Politechnika Poznańska i Politechnika Śląska) z liczbą osób powyżej 30. Z kolei na Politechnice Śląskiej jest zatrudnionych najwięcej osób z cytowaniami po 2000 r. Należy zauważyć, że są także białe plamy, ale wnikliwi czytelnicy, przeglądający stronę Fundacji SWP dostrzegą je sami.

Dane dotyczące osiągnięć polskich naukowców reprezentujących uniwersytety i akademie przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Dane dotyczące uniwersytetów i akademii.

W grupie uniwersytetów obok zdecydowanych liderów – Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego – tylko grupa 3 uniwersytetów (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika i Uniwersytet Wrocławski) ma liczbę cytowanych osób powyżej 20. Zwraca uwagę mniejsza niż na politechnikach liczba osób z cytowaniami po 2000 r. Liderzy na uniwersytetach mają prawie o połowę mniej cytowań po 2000 r. niż liderzy na politechnikach.

W tabeli 3 przedstawiono dane naukowców reprezentujących uczelnie medyczne.

Tabela 3. Dane dotyczące uczelni medycznych.

W grupie uczelni medycznych zdecydowanym liderem z największą liczbą reprezentantów w rankingu jest Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tylko 4 uczelnie (Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Uniwersyet Medyczny w Lublinie, Uniwersytet Medyczny w Warszawie i Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu) reprezentowane są w rankingu przez ponad 10 osób.

W rankingu uczelni medycznych znajduje się mniejsza w porównaniu do politechnik i uniwersytetów liczba osób z cytowaniami po 2000 r.

W grupie centrów i instytutów badawczych brak jest poza samą Polską Akademia Nauk wyróżniających się jednostek badawczych. Zwraca również uwagę najmniejsza liczba osób z cytowaniami po 2000 r.

Dane naukowców reprezentujących instytuty badawcze PAN i centra naukowe przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Dane dotyczące instytutów badawczych PAN i centrów naukowych.

Rys. 1. Procentowy rozkład cytowań na poszczególne grupy: (1) politechniki, (2) uniwersytety i akademie, (3) uniwersytety i akademie medyczne, (4) instytuty naukowe.

Najwięcej, bo aż 36% cytowań naukowców, pochodzi od naukowców zatrudnionych w politechnikach i uczelniach technicznych, natomiast najmniej cytowań – 13,60% – to cytowania naukowców z uczelni medycznych.

Jeśli wyznaczy się procentowy udział osób cytowanych po 2000 r., to przedstawia się on następująco: politechniki – 53 %, uniwersytety i akademie – 38%, uniwersytety medyczne –35%, instytuty naukowe i badawcze – 25%.

Przedstawiony obraz nauki polskiej nie jest optymistyczny. Jeśli uwzględnić dane z lutego 2020r. (https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C80765%2Cw-srode-dzien-nauki-polskiej-mamy-ponad-81-tys-badaczy-i-12-mln-studentow) i oszacować liczbę osób pracujących w obszarze nauki na ok. 80 000, to liczba osób ze wszystkich grup wiekowych cytowanych w rankingu stanowi ok. 1.2-1.3%. Do refleksji powinien zmusić mały odsetek osób w wieku 40-60 lat (najbardziej twórczego okresu w karierze naukowej), szczególnie w instytutach PAN. W niedalekiej przyszłości będzie trudno odtworzyć krajowy potencjał naukowy, chociażby z lat 80. i 90. Przyczyną niskich wskaźników w rankingu może być również zatrudnianie emerytowanych pracowników z innych uczelni, którzy mają duże, a nawet wybitne osiągnięcia naukowe za długi okres czasu – 50-60 lat.

Rodzi się pytanie, czy w tej sytuacji warto utrzymywać wysoki poziom „punktozy” jako jedynej drogi do osiągnięcia światowego poziomu nauki w Polsce. Stadne zdobywanie punktów za publikacje i wydawanie dużych kwot z dotacji państwowych na publikowanie wydaje się nie mieć większego sensu.

 prof. zw. dr hab. Wit Grzesik
dr Joanna Gruba