Stan nauki polskiej - komentarz

W artykule przedstawiono uwagi autorów publikacji pt. Stan nauki polskiej w świetle rankingu TOP2%. Część I oraz Stan nauki polskiej w świetle rankingu TOP2%. Część II do późniejszego komentarza Stan nauki polskiej - komentarz opublikowanego w dn. 21 kwietnia 2022 r. przez Pana dr. hab. K. Konsztowicza z ATH w Bielsku- Białej.

O ile uwagi dotyczące tzw. „punktozy”, czy niedomagań legislacyjnych i spójnej polityki naukowej są jak najbardziej trafne i uzasadnione - zresztą są od dawna przedmiotem powszechnej dyskusji  w środowisku akademickim i wiele z podanych elementów oceny zbiorowej (ewaluacji) i indywidualnej, np. udział w projektach badawczych czy wdrożeniach, prestiżowe funkcje i stanowiska naukowe, nagrody itd. jest już ujmowanych w Polsce, to druga część wymaga bardziej szczegółowego wyjaśnienia. Roczna zwłoka w odpowiedzi na postawione zarzuty wynikła wyłącznie z opublikowania kilku opracowań zamieszonych w Forum Akademickim, czasopiśmie Mechanik i na stronie Fundacji SWP. Można odwrócić to pytanie, czy Polscy naukowcy faktycznie nie mają wpływu na wyniki swojej pracy naukowej i badawczej i czy odpowiedzialność można sprowadzić tylko do decyzji MEiN oraz instytucji kreujących politykę naukowo-badawczą i przydzielających środki finansowe w Polsce, tj. NCBiR, NCN, Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej i innych centralnych i regionalnych agend.

Czy więc na pytanie Jaką drogę wybiorą polscy naukowcy w poprawie notowań polskiej nauki w światowym rankingu?... można bez wahania odpowiedzieć, że: naukowcy sami nie wybiorą żadnej drogi i nic nie zrobią od siebie w celu poprawy notowań polskiej nauki…

Otóż można, tym razem bez wahania można odpowiedzieć, że mogą i to dużo.

Składa się na to kilka ważnych przyczyn, które wynikają z aktualnej pozycji polskich naukowców w rankingu TOP2%, który posłużył autorowi do sformułowania takiego stanowiska.

Należy przypomnieć, że lista rankingowa World’s TOP2% Scientists obejmuje prawie 200 000 nazwisk naukowców/badaczy ze wszystkich dziedzin i dyscyplin naukowych z całego świata naukowego. Polska grupa reprezentowana jest przez ponad 1000 osób, co stanowi ok. 0,5%. Czy to dużo jak na populację naukową Polski, czyli ok. 80 000 osób?

Tabl. 1. Zestawienie krajów w rankingu TOP2% opublikowanym za 2021 r. w kategorii kariery naukowej pod względem liczby osób (opracowanie własne autora na podstawie bazy danych Authors_career_2021_pubs_since_1788_wopp_extracted_202209b.xlsx). Źródło: FA, nr 4/2023.

W artykule pt. Czy wzmocnienie pozycji polskiej nauki jest realne opublikowanym w Forum Akademickim, nr 4/2023 autor udowodnił (patrz Tabl.1), że cytuję:

Polska może być porównywana, chociaż też wyraźnie na niekorzyść, jeśli uwzględni się liczbę ludności, z 4 krajami w poz. 15-18, w tym z partnerami z Grupy Wyszehradzkiej (wg danych za 2021 r. Czechy mają 10,51 mln, a Węgry 9,71 mln ludności). Czy to może być powód do dumy, wątpię?

Otóż właśnie, tak niewielka reprezentacja w gronie najbardziej wpływowych naukowców w świecie jest wynikiem zarówno małej wydajności jak i jakości ich pracy (o tym drugim czynniku decydującym o poziomie cytowalności poniżej). Nie poprawi tego stanu rzeczy udział w „fabrykach publikacji”.  Przecież z tego grona wybiera się przedstawicieli do wszystkich instytucji mających wpływ na strukturę i poziom finansowania nauki polskiej. Skutek jest taki, że cytuję za FA, nr 4/2023:

Gremia opiniotwórcze, np. w NCN nie są w stanie nadążać za postępem naukowym w UE, nie mówiąc o skali globalnej (pozycja Polski jest tego niezbitym dowodem ponieważ to jest podstawowe źródło finansowania i kreowania polityki naukowej). Należy też wspomnieć o słabej reprezentacji członków RDN w rankingu TOP2% co również w jakimś stopniu decyduje o jakości kadry naukowej.

Dla przykładu w poprzednim składzie Zespołu II Nauk Technicznych i Inżynieryjnych RDN na 27 osób tylko 5/8 było uwzględnionych w tym rankingu w 2020/2021 r. Proszę rozstrzygnąć, czy to dużo, czy mało w tak szacownym gronie ?

Ile będzie w kolejnej kadencji 2024-2027 dowiemy się wkrótce.

O katastrofalnej cytowalności (a właściwie jej braku) kandydatów do RDN pisze Pani dr J. Gruba w publikacji Wartość dorobku naukowego kandydatów do RDN - nauki humanistyczne i społeczne.

Aby udokumentować jakość publikacji polskich naukowców posłużę się Tabl. 3  zamieszczoną w publikacji autora pt. Cytowalność polskich naukowców w świecie. Porównanie za okres 2019-2021 w oparciu o ranking World's TOP2% Most Influenced Scientists, FA, nr 6/2023

Tabl. 3. Zestawienie liczby osób w odniesieniu do wartości indeksu h wg danych źródłowych [4,5,6] (opracowanie własne autora). Źródło: FA, nr 6/2023.

Legenda: podano wartości indeksu h bez autocytowań w kolejnych latach 2019, 2020 i 2021.

Cytuję za FA, nr 6/2023 najważniejsze wnioski praktyczne:
- zasadniczo przedziały największej liczby cytowań dla  Polski dotyczą  zakresu 5-9, natomiast dla całego rankingu jest to wyższy przedział 10-14, ale zauważalnie także 15-19. Jest to również istotna informacja o ważności wpływu polskiej nauki na rozwój nauki w skali światowej. Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że są to osoby wyznaczające nowe kierunki rozwoju nauki w świecie. W Polsce jest ich kilka głównie z medycyny.

- średnie wartości liczby cytowań w stosunku do liczby osób ujętych w rankingu wyznaczone dla całego rankingu i Polski znacznie się różnią – dla Polski to odpowiednio 57,88%, 45% i 60,55% dla kolejnych lat 2019, 2020 i 2021 uwzględnionych w analizie porównawczej. Dane te świadczą o znacznie mniejszej atrakcyjności cytowań polskich naukowców, a tym samym o poziomie oryginalności nowych publikacji naukowych.

- zarówno w skali światowej jak i krajowej można zauważyć tendencję wzrostu w kolejnych latach liczby osób z przedziału mniejszych wartości indeksu h = 5-9 i nawet poniżej 5. Może to świadczyć o wspomnianych trudnościach w wyborze artykułów referencyjnych, ale także w pewnym stopniu o narzucaniu tego wyboru przez bardzo aktywne, wieloosobowe grupy stosujące na większą skalę autocytowania.

Czyli polscy naukowcy jednak mają wpływ na to jaką pozycję zajmują w świecie i jak przyczyniają się do wzrostu  prestiżu polskiej nauki w ujęciu globalnym.

Zachęcam osoby odwiedzające stronę Internetową Fundacji SWP to przeglądania naszych publikacji aby wnikliwie przestudiować tematykę stanu polskiej nauki:

1. Grzesik, Czy wzmocnienie pozycji polskiej nauki jest realne. Forum Akademickim, nr 4/2023, s. 28-31, https://forumakademickie.pl.
2. Grzesik, Cytowalność w świecie. Porównanie za okres 2019-2021 na podstawie u o ranking World's TOP2% Most Influenced Scientists, Forum Akademickie, nr 6/2023, https://forumakademickie.pl/.
3. Grzesik, Jak można właściwie ocenić indywidualny wkład naukowy w publikacjach wieloautorskich na podstawie danych bibliometrycznych, Mechanik, nr 3/2023, s. 40-45, www.mechanik.media.pl.
4. Grzesik, Próba oceny publikacji polskich naukowców w 2021 r. na podstawie światowego rankingu cytowań, Mechanik, nr 5-6/2023, s. 48-51, www.mechanik.media.pl.
5. Grzesik, J. Gruba, Stan nauk inżynieryjnych i technicznych w Polsce w świetle rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier, Mechanik, nr 8-9/2022, s. 28-30, www.mechanik.media.pl.
6. Grzesik W., Gruba J. Stan nauki polskiej w świetle rankingu TOP2%. Część I, https://www.sciencewatch.pl/index.php/268-stan-nauki-polskiej-w-swietle-rankingu-top2-stanford-university-elsevier-charaktrystka-instytucjonalna.
7. Grzesik W., Gruba J. Stan nauki polskiej w świetle rankingu TOP2%. Część II, https://www.sciencewatch.pl/index.php/270-stan-nauki-polskiej-w-swietle-rankingu-top2-czesc-ii.

 Prof. dr hab. inż. Wit Grzesik, emerytowany nauczyciel akademicki